Canzoni,ballate e fatti

Tratto da "un'isola nel mare dei dialetti meridionali" di Domenico Maria Cicchetti

             La Vaddatara

   Vaddàta nòstra è ‘nu bèllu paèse
   e bbòlijè!
   l’àrij’ è bòna e lu cìl’ è ri turchèse
   'sta bella vaddatàra
   quòndo la vògli’ amà’.

                Si chiànce si si ròmpe la pignàta
                e bbòlijè!
                nun z’àv’ a ‘ndò mètte’ chiù re fàv’ a còce’,
                'sta bèlla, ecc.

   Si chiànce si si ròmpe lu bicchire
   e bbòlijè!
   nun z’àv’ a ‘ndò mètte’ chiù lu vìn’ a vève’,
   sta bèlla, ecc.

                Si cànda pi’ re bbìje e ‘ndò re càse
                e bbòlijè!
                lu zìto e la zìta òje màmma quònda vàse,
                sta bèlla, ecc.

   Si cànda pi’ l’amòre ca si ‘ndrèzza
   e bbòlijè!
   tra uagnùni ‘ndìst’ e uagnàrde ri ràzza,
   ‘sta bèlla, ecc.

                Si rèsta pi’ la pàce e pi’ la térra
                e bbòlijè!
                si pàrt’ a l’Amèrica o sùl’ a la uèrra,
                sta bèlla, ecc.

   E ancòr sarrìja chiù bèllu ‘stù paèse
   e bbòlijè!
   ma la gènde scàppa pi’ circà’ turnìse,
   sta bèlla vaddatàra
   sèmpe fa vògli’ amà’.

   Traduzione

   Vallata nostra è un bel paese / evviva! / l’aria è buona e il cielo è di turchese / questa bella vallatese / quanto la voglio amar. / Si piange se si rompe la pignatta / evviva! / non si ha dove mettere più le fave a cuocere / questa bella, ecc. / Si piange se si rompe il bicchiere / evviva! / non si ha dove mettere più il vino a bere! questa bella, ecc. / Si canta nelle vie e nelle case! evviva! / tra fidanzati, o mamma, quanti baci / questa bella, ecc. / Si canta per l’amore che si intreccia / tra giovani in gamba e ragazze di razza / questa bella, ecc. / Si resta per la pace e per la terra / evviva! / si parte per l’America o solo alla guerra! / questa bella, ecc. / E sarebbe ancor più bello questo paese / ma la gente scappa per cercar tornesi / questa bella vallatese / sempre la voglio amar.

               La Mugliera

   E’ una ballata d’argomento giocoso e burlesco. La donna pare qui priva di personalità, un oggetto a volte bello, a volte brutto, ma è solo un gioco. Le stesse parole della canzone giocano con l’ambiguità e l’allusione del loro doppio senso.

   Ìjo tènco ‘na mugliéra mulandrìna
   e vòje nè!
   quònn’è la séra mi sòna la manfrìna,
   òje la malandrìna
   cùme ti vògli’amà’.

                (Ritornello)
                Ti vògli’amà’, ti vògli’amà’, ti vòglio bène
                e ràmmi ‘n’òtu vòse e ke ni vène, vène.
                Ti vògli’amà’, ti vògli’amà’, ti vòglio bène
                e azzìcchila ‘n’òta bòtta e ke ni vène, vène.

   Ìjo tènco ‘na muglièra pìtto-tònna
   e vòje nè!
   quònn’è la séra bàlla e fàce l’ònna,
   òje la pìtto-tònna
   cùme ti vògli’mà’.

                (Ritornello)
                Ti vògli’amà’, ti vògli’amà’, ti vòglio bène
                e ràmmi ‘n’òtu vòse e ke ni vène, vène.
                Ti vògli’amà’, ti vògli’amà’, ti vòglio bène
                e azzìcchila ‘n’òta bòtta e ke ni vène, vène.

   Ìjo tènco ‘na muglièra cùli-ròssa
   e vòje nè!
   quònn’è la séra la tròvo tùtta ‘nfòssa,
   òje la cùli-ròssa
   cùme ti vògli‘amà’.

                (Ritornello)
                Ti vògli’amà’, ti vògli’amà’, ti vòglio bène
                e ràmmi ‘n’òtu vòse e ke ni vène, vène.
                Ti vògli’amà’, ti vògli’amà’, ti vòglio bène
                e azzìcchila ‘n’òta bòtta e ke ni vène, vène.

   Ìjo tènco ‘na muglièra càpi-jànca
   e vòje nè!
   quònn‘è la séra sòla, sòla àlza l’ànca,
   òje la còpi-jànca
   cùme ti vògli’amà'.

                (Ritornello)
                Ti vògli’amà’, ti vògli’amà’, ti vòglio bène
                e ràmmi ‘n’òtu vòse e ke ni vène, vène.
                Ti vògli’amà’, ti vògli’amà’, ti vòglio bène
                e azzìcchila ‘n’òta bòtta e ke ni vène, vène.

   Ìjo tènco ‘na muglièra munacèlla
   e vòje nè!
   quònn‘è la séra fàce la cianciusèlla,
   òje la munacèlla
   cùme ti vògli’amnà’.

                (Ritornello)
                Ti vògli’amà’, ti vògli’amà’, ti vòglio bène
                e ràmmi ‘n’òtu vòse e ke ni vène, vène.
                Ti vògli’amà’, ti vògli’amà’, ti vòglio bène
                e azzìcchila ‘n’òta bòtta e ke ni vène, vène.

             Lu Marito 

    E le mogli ricambiano con gli stessi sentimenti e lo stesso gioco di parole.

   Ìjo tènco ‘nu marito scardalàno
   e vòje nè!
   quònn‘è la séra si ni vène chiàno, chiàno,
   òje la scardalàno
   ke si vinùt’a fà’.

                (Ritornello)
                Ci vulìmm’amà’, ci vulìmm’amà’, ci vulìmmo bène
                e ràmmi’ n’òtu vòse e ke ni vène, vène.
                Ci vulìmm’amà’, ci vulìmm’amà’, ci vulìmmo bène
                e azzìcchila ‘n’òta bòtta e ke ni vène, vène.

   Ìjo tènco ‘nu marito carrittìre
   e vòje nè!
   quònn‘è la séra si ni vène vulindìre,
   òje lu carrittìre
   ke si vinùt’a fà’.

                (Ritornello)
                Ci vulìmm’amà’, ci vulìmm’amà’, ci vulìmmo bène
                e ràmmi’ n’òtu vòse e ke ni vène, vène.
                Ci vulìmm’amà’, ci vulìmm’amà’, ci vulìmmo bène
                e azzìcchila ‘n’òta bòtta e ke ni vène, vène.

   Ìjo tènco ‘nu marìto zappatòre
   e vòje nè!
   quònn’è la séra si ni vène a la contròra,
   òje la zappatòre
   ke si vinùt’a fà’.

                (Ritornello)
                Ci vulìmm’amà’, ci vulìmm’amà’, ci vulìmmo bène
                e ràmmi’ n’òtu vòse e ke ni vène, vène.
                Ci vulìmm’amà’, ci vulìmm’amà’, ci vulìmmo bène
                e azzìcchila ‘n’òta bòtta e ke ni vène, vène.

   Ìjo tènco ‘nu marito furnaciàro
   e vòje nè!
   quònn’è la séra si ni vène cu’ la panàro,
   òje la furnaciàro
   ke si vinùt’a fà’.

                (Ritornello)
                Ci vulìmm’amà’, ci vulìmm’amà’, ci vulìmmo bène
                e ràmmi’ n’òtu vòse e ke ni vène, vène.
                Ci vulìmm’amà’, ci vulìmm’amà’, ci vulìmmo bène
                e azzìcchila ‘n’òta bòtta e ke ni vène, vène.

   Ìjo tènco ‘nu marito scarpillìno
   e vòje nè!
   quònn’ è la séra si ni vène fàtt’ a vino,
   òje lu scarpillìno
   ke si vinùt’a fà’.

                (Ritornello)
                Ci vulìmm’amà’, ci vulìmm’amà’, ci vulìmmo bène
                e ràmmi’ n’òtu vòse e ke ni vène, vène.
                Ci vulìmm’amà’, ci vulìmm’amà’, ci vulìmmo bène
                e azzìcchila ‘n’òta bòtta e ke ni vène, vène.

               La Fijasca

   Un mietitore canta e gli altri fanno il coro. Il sole scotta, la gola è arsa, la voce è stanca e carica di rabbia perché la fatica è grande e mal retribuita. Un morso di pane, due cipolle ed un sorso di vino non sostengono chi lavora così duramente. I mietitori chiedono altro e minacciano, se non soddisfatti, di abbandonare il lavoro. Predicono al padrone tempi tristi ed uguali a quelli che loro vivono. Erano presagi? Una cosa è certa! Nei campi non ci sono più nè quei padroni, né quei mietitori.

   ‘Stu hròno nun è ‘nfùlt’ e manc’allàsca,
   patròna va’ la pìglia la fijàsca,
   lu còrro nun camìna ca ‘na ròta,
   patròna va’ la pìglia 'n‘òta vòta.

                E lu suròre scòrre a gòcci’ a gòccia,
                Marònna cùme coce ‘sta ristòccia; (1)
                cu’ dòje cipòdde ke mi vòglio mète’
                fòrz’ a lu haramìddo nun mi vène. (2)

   Patròna si vùje mète’ ru hròno
   'nci vùnne càrne, maccarùnì e bbìno,
   e si pi’ Càso nu’ ru bbùje fà(ne) (3)
   quèst’è la fàlc’ e mitattìddo tù(ne). (4).

                Patròne mìjo ti vògLi’ arricchì(ne),
                cùm’ a ‘nu còne vòglio fatihà(ne);
                t’àggia fà’ vènne’ vùv’ e massarìje,
                àja scì’ a garzòne cùme vàco ìjo.

   Hràno ri la Pùglia fàtt’addrèto,
   ki t’àve siminàto t’àdda mète’
   ki t’àve siminàto t’àdda mète’,
   hràno ri Furmicùso fòtt’addrèto.


(1) ristòccia: gli steli del grano che restano nel campo dopo la mietitura.
(2) haramiddo: il polso: striscia di cuoio usata per proteggere il polso dagli sforzi e dalla falce.
(3) fà(ne): l’infinito del verbo con la "ne" epitetica.
(4) mitattìddo: mietitelo: tù(ne): tu con "ne" epitetico.